Yapay zeka kavramına uzak olduğunuzu ve henüz onunla tanışmadığınızı düşünebilirsiniz. Yanıldığınızı söylemem gerekiyor. Yapay zeka, karşılaştığı problemler karşısında insan zekasının karakteristik özelliklerini taklit ederek bu problemlere çözüm üretebilir. Yani oynadığınız bilgisayar oyunları, yolculuk yapmayı düşündüğünüz zamanlarda internette tesadüfen(!) karşınıza çıkan ucuz bilet reklamları, kendi kendini park eden arabalar, evden çıktığınızda açık unuttuğunuz ve telefonun tek bir tuşuyla kapatabildiğiniz ışıklar vs. yapay zekanın hayatımızdaki yansımalarıdır. Hatta 2022 yılı itibariyle pek çok kişinin kendine ait bir robotunun olacağı tahmin edilmektedir.

Hayatımızın bu kadar içinde olan ve gelişen teknoloji sayesinde daha da içine gireceği açık olan bu kavramın elbette felsefe, psikoloji, hukuk ve etik gibi farklı yönlerden incelenmesi gerekir. Hepsinin aynı yazı içerisinde detaylıca ele alınması mümkün olmadığından bu yazıda yapay zekanın gelecekte bir hukuk kişisi olup olamayacağını inceleyeceğiz.

Robotik sistemler; otonom olmayan, yarı-otonom ve tam otonom olmak üzere üçe ayrılıyor. Otonom olmayan robotik sistemler, insanlar tarafından uzaktan kumanda edilen, iradesi ve karar alma yeteneği olmayan sistemlerdir. Yarı-otonom robotik sistemler, makine yapay zekasının ve insan zekasının ortak kullanıldığı sistemlerdir. En güzel örneği insansız hava araçlarıdır. Tam otonom robotik sistemler ise insanın karar alma sürecine dahil olmadığı, bütün kararları yapay zekanın kendisinin aldığı sistemlerdir. Otonom olmayan robotik sistemlere ayrıca hukuki kişilik tanınmasına gerek yok. Mevcut hukuki düzenlemelerde birtakım değişiklikler yapılarak doğabilecek sorunlara karşı hazırlıklı olunabilir. Zira bunlar kendi başlarına karar alamayacakları ve üreticileri, kullanıcıları, yazılımlarını yapanları kolaylıkla tespit edilebileceği için ortaya çıkabilecek problemlerde her türlü hukuki ve cezai sorumluluk bu kişilere yükletilebilecektir. Örneğin otonom olmayan bir robot birine veya bir şeye zarar verdiği zaman kullanıcısı için Borçlar Hukukundaki kusursuz sorumluluğa benzeyen bir sorumluluk türü öngörülebilir. Hukuki düzenlemeye ihtiyaç duyanlar ise yarı-otonom ve tam otonom robotlardır. Burada da karşımıza acaba bu robotlar için ayrıca bir hukuki düzenleme mi yapılmalı yoksa insanlar ve robotlar aynı hukuki düzenlemeye mi tabi olmalı sorusu çıkıyor. Elbette şu an için insanların ve robotların aynı düzenlemelere tabi olması ihtimal dahilinde değil. Ancak son yapılan çalışmalar robotların da insanlar gibi önyargılara sahip olabileceğini, üreyebileceğini, yeni bilgiler öğrenip bu bilgileri insan yardımı almadan işleyebileceğini, kendi iradesi ile hedef belirleyip bu hedefi vurma kararını yine kendisinin verebileceğini ve insanların yapabildiği daha birçok şeyi yapabileceklerini gösteriyor. Bütün bunlar bize çok da uzak olmayan bir tarihte robotların ve insanların beraber yaşayıp aynı hukuka tabi olacağını gösteriyor.

Hukukta kişi terimi, haklara ve borçlara sahip olabilen varlıkları ifade eder. Hukuk düzeni gerçek ve tüzel kişi olmak üzere iki türlü kişi kabul etmektedir. Robotları hukuken kişi olarak kabul ettiğimizde gerçek kişiler grubuna dahil olabileceğini de söyleyebiliriz. Elbette bu bir isimlendirme meselesinden çok daha fazlası. Şöyle ki; robotların  hukuki kişilikleri olduğu için mülk edinebileceklerini, kendi başlarına karar alabildikleri için suç işledikleri takdirde cezai sorumluluklarının olacağını, bir sanat eseri üretebildikleri ölçüde fikri mülkiyet haklarına sahip olabileceklerini hatta insanların ve robotların evlenebileceğini söyleyebiliriz. Yine onları hukukun nesnesi olmaktan çıkarıp öznesi haline getirdiğimizde artık insanların onların üzerinde mülkiyet gibi bir hakka dayanarak hüküm kurabileceğini söylemek de mümkün olmayacaktır.

Eğer robotları gerçek kişi olarak kabul edersek hak ve fiil ehliyetleri de olacaktır. Peki bu iki ehliyetin başlangıcı robotlar için ne zaman olacak? Bildiğiniz üzere gerçek kişilerde hak ehliyeti sağ ve tam doğumla başlar. Cenin de sağ ve tam doğmak şartıyla ana rahmine düştüğü andan itibaren hak ehliyetine sahiptir. İnsanlardakine benzetilerek robotların üretim aşaması tamamen sona erdiği zamanı hak ehliyetinin başlangıcı olarak kabul edebiliriz. Fiil ehliyeti ise kişilerin bizzat kendi fiil ve işlemleri ile hak ve borç sahibi olabilmesidir. Fiil ehliyetinin şartları; ayırt etme gücüne sahip olmak, reşit olmak ve kısıtlı olmamaktır. Robotların üretildiği andan itibaren bu şartları sağlayıp sağlamayacağını söylemek şimdilik mümkün görünmüyor. Bunun cevabını gelişen teknoloji verecektir.

Robotlara ilişkin kalıcı hukuki düzenleme yapılamıyor oluşunun önündeki en büyük engel ise baş döndürücü hızla gelişen teknolojidir. Yapay zekanın yapabileceklerinin sınırı her geçen gün genişlemektedir. Yapay zekanın gelecekte yapabilecekleri konusunda iyimser ve kötümser tablolar çizenler var. Ancak karamsar olanların çoğunlukta olduğunu söyleyebiliriz. Microsoft şirketinin kurucularından Bill Gates, yapay zekayı insan zekasını daha da arttırmak için kullanmadığımız takdirde yapay zekanın insan zekasını alt edeceğini düşünüyor. Doğabilecek problemlere karşı hukuken hazır olmalıyız. Asimov’un üç robot kuralından* çok daha fazlasına ihtiyacımız olacağı muhakkak.

*Ünlü bilim kurgu yazarı Isaac Asimov, robotların davranışlarını sınırlayan ve var olmalarının temel dayanağı olan dünyaca ünlü üç robot yasasını geliştirmiştir. Bu kurallar şu şekildedir:

İ)Bir robot, bir insana zarar veremez ya da zarar görmesine seyirci kalamaz.

ii)Bir robot, birinci kuralla çelişmediği sürece bir insanın emirlerine uymak zorundadır.

iii)Bir robot, birinci ve ikinci kuralla çelişmediği sürece kendi varlığını korumakla mükelleftir.

KAYNAKÇA:

1)Bozkurt Yüksel, A. E. (2016), Robot Hukuku, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı 29 (2017)

2)Gürcan, M. (2016), Öldürücü Robotlar Çağı Başladı Mı?, t24.com.tr

3)Murat Volkan Dülger, Bir Hukuk-Kurgu Denemesi: Yapay Zekalı Varlığın Hukuki Sorumluluğu Olabilir Mi?

4)Robot Evrimi Taklit Ederek Kendi Çocuklarını Üretti Ve Evrimleştirdi! (2015),  http://www.evrimagaci.org/fotograf/114/7705

5)NöroBlog Podcast 5. Bölüm Yapay Zekanın Önyargıları (2017), https://soundcloud.com/noroblog/5-bolum-yapay-zekanin-onyargilari