Kaynak: Lifewire
Dijital dosyaların/medyaların nasıl kullanılacağına dair birtakım kısıtlamaların olduğu bilinmektedir. Örneğin, çoğu insan DVD veya Blu-Ray’den film kopyalayıp bu filmi internete yükleyerek bedava bir şekilde paylaşmanın yasal olmadığını bilir. Bu şekilde yetkisiz kullanımlara karşı nasıl önlem alındığı bilinmiyor olabilir.
Bunu sağlamak için birçok farklı teknoloji mevcuttur, bütün bu teknolojiler Dijital Haklar Yönetimi (DRM) olarak isimlendirilmiştir.
DİJİTAL HAKLAR YÖNETİMİ (DRM)
Dijital Haklar Yönetimi(DRM), bazı dijital dosyaların -müzik, film ve kitap gibi- hangi koşullarda kullanılabileceği ve paylaşılabileceği hakkında birtakım düzenlemeler içeren bir teknolojidir.
DRM koşulları dijital medyalara genellikle medya sahibi tarafından eklenir. (Örneğin, yapımcı firma müziğin dijital ortamda hangi şartlarda bulunabileceğini belirler ve bunu medyanın içine ekler). DRM dosyanın içine kodlanır ve silinmesi neredeyse imkânsızdır. Bu uygulama son kullanıcının bilgisayarında neler yapılabileceği, medyanın nasıl kullanılabileceğini yönetir. Genellikle MP3 paylaşımını engellemek ve insanların internetten indirdikleri şarkıları satın alıp almadıklarını anlamak için kullanılır. Bütün dijital dosyaların içerisinde kullanımı söz konusu değildir. Çoğunlukla çevrimiçi medya mağazaları ve ya yazılım geliştiriciler tarafından satılan ürünlerde kullanılır. Ayrıca kullanıcılar tarafından oluşturulan dijital dosyalarda da geçerli değildir, örneğin CD’ ye müzik kopyalamak gibi. Bu şekilde oluşturulan dijital ses dosyalarında DRM uygulaması bulunmamaktadır.
DİJİTAL HAKLAR YÖNETİMİ (DRM) ‘NİN iPHONE, iPOD VE iTUNES’ DA KULLANIMI
Apple’ın müzik satış kanalı iTunes platformunda bulunan tüm şarkılar DRM içermekteydiler. iTunes’daki bu uygulama kullanıcılara satın aldıkları şarkıların 5 bilgisayara kadar kullanımına izin veriyor, daha fazla bilgisayara indirilmesine olanak sağlamıyordu.
Bazı firmalar bu konuda daha katı kurallara koyabiliyorlar. Örneğin, indirilen şarkılar sadece müşterinin onay vermesiyle dinlenebiliyor, eğer müşteri izni kaldırırsa şarkı çalınamıyordu. Bu uygulama ise Spotify, Apple Müzik ve benzer servisler tarafından kullanılıyordu.
Dijital Haklar Yönetimi kullanıcılar tarafından pek beğenilmeyen fakat yapım şirketleri ve sanatçılar tarafından oldukça desteklenen bir uygulama. Tüketici hakları savunucuları kullanıcıları dijital bir ürün bile olsa satın almaları konusunda uyarıyor.
Apple uzun yıllar DRM kullanmış olsa da 2008 yılının ocak ayında iTunes’daki tüm şarkılardan bu uygulamayı kaldırmıştır. DRM artık iTunes’daki şarkıları kopyalamalara karşı korumamaktadır fakat diğer içeriklerde hala bu koruma devam etmektedir. Örneğin, Audiobooks, iBooks, Video, Apps.
DİJİTAL HAKLAR YÖNETİMİ (DRM) NASIL ÇALIŞIR?
Farklı DRM teknolojileri farklı yollara sahip olmakla birlikte genel olarak dosyanın içerisine koşulları içeren bir kodlama-yazılım yüklenir, bu yazılım ürün kullanılmaya başlandıktan sonraki aşamalarda kontrol imkânı sağlar.
Anlamanızı kolaylaştırmak için dijital müziği örnek olarak ele alalım. Bu müziğin içerisine DRM yerleştirilmiş olsun. Bu şarkı satın alındığında kullanıcının hesabı ile dosya arasında bir bağlantı kuruluyor. Daha sonra şarkı çalınmak istendiğinde DRM sunucusuna bir talep iletiyor ve bu sunucuda kullanıcının şarkıyı çalma izni olup olmadığı kontrol ediliyor. Eğer izin varsa şarkı çalıyor, yoksa kullanıcı hata mesajı alıyor.
Bu sistemin çok önemli bir dezavantajı vardır, o da DRM’nin herhangi bir sebepten dolayı çalışmaması ve kullanıcıya izin vermemesi durumudur. Bu durumda yasal olarak sizin olan içeriğe erişememiş oluyorsunuz.
DİJİTAL HAKLAR YÖNETİMİ (DRM) UYGULUMASINA OLAN EĞİLİMİN AZALMASI
Dijital Haklar Yönetimi (DRM) teknolojisi, özellikle bazı alanlarda, oldukça şaibeli bir uygulamadır. Bazı insanlar bu uygulamanın haklarını elinden aldığını düşünüyor. DRM teknolojisini kullanan yapımcı şirketler ise dijital medyalara para ödeyenlerin sahipliğinin korunması açısından bu uygulamanın gerekli olduğunu savunuyor.
Dijital medyanın ilk on yılında DRM oldukça yaygın kullanılan, popüler bir uygulamaydı. Özellikle Napster’dan sonra popülerliği epeyce azalmıştır. Bazı teknoloji meraklıları DRM’nin güvenliğini aşarak dijital dosyaları bedava kopyalayıp paylaşabilmenin yolunu bulmuşlardır. DRM’deki hatalar ve kullanıcılardan gelen baskılar üzerine yapımcı firmalar dijital haklar konusundaki tutumlarını değiştirmişlerdir.
Apple müzik ve bunun gibi bazı servisler aylık ücret karşılığında sınırsız müzik seçeneği sunan ve DRM’den daha yaygın bir sistem kurmuşlardır.
Çeviren: Halit Karamahmutoğlu
hukuktar 